Perternakan Rumpai Laut di Sabah
Rumpai laut atau nama tempatannya agar-agar ialah sejenis tumbuhan akuatik yang hidup terapung di atas permukaan air yang tenang di persisiran pantai berbatu, pantai berlumpur, bakau, terumbu karang dan pantai berpasir. Terdapat pelbagai spesies rumpai laut di Malaysia, tetapi hanya spesies Kappaphycus dan Eucheuma sahaja yang diternak di negeri Sabah. Aktiviti penternakan rumpai laut mendapat galakan dan sokongan daripada kerajaan melalui pelbagai agensi terutamanya Jabatan Perikanan Malaysia Sabah.
Penternakan
rumpai laut di Sabah tertumpu di Semporna, Lahad Datu, Kudat dan Kunak yang
berkeluasan 7,535 hektar. Mereka yang terlibat dalam industri huluan ini
terdiri daripada penduduk kampung di pinggir laut. Aktiviti hiliran dilakukan
oleh dua buah kilang yang memproses rumpai laut kepada ‘semi-refined
carrageenan’ (SRC). SRC ini terbahagi kepada dua jenis iaitu gred makanan dan
gred bukan makanan. SRC ini digunakan dalam industri
pembuatan makanan dan industri pengeluar barangan penjagaan diri dimestik
selain dieksport ke Jepun, Amerika
Syarikat dan United Kingdom.
Sistem Penternakan Rumpai Laut
Sistem
penternakan yang biasa diamalkan di Asia Tenggara ialah sistem pancang, sistem
rawai, sistem rakit dan sistem raga. Sistem pancang sesuai diusahakan di
kawasan air cetek iaitu kurang daripada 0.5 meter dalam merentang tali yang
sesuai di antara dua pancang dan seterusnya benih rumpai laut diikat ke tali
yang direntang tadi.
Sistem rawai pula sesuai di kawasan air
1-3 meter dalam. Sistem rawai mempunyai persamaan dengan sistem pancang kecuali
hujung tali diikat pada bahagian dasar pancang, sementara tali diapungkan
dengan pelampung. Setiap satu rawai berukuran lebih kurang 200 meter panjang.
Benih rumpai laut digantung pada tali di bawah aras air dan tali tersebut akan
turun naik mengikut pasang surut air laut.
Seperti sistem rawai, sistem rakit juga
sesuai di kawasan air yang kedalaman 1-3 meter. Namun begitu sistem rakit
memerlukan batang kayu yang boleh terapung atau dua unit pelampung panjang yang
diapungkan di permukaan air. Kayu atau pelampung tersebut diikatkan pada sauh
di dasar laut untuk mengukuhkan kedudukannya . Seterusnya tali-tali diikat
menerusi kedua-dua kayu atau pelampung tersebut dan benih-benih rumpai laut
diikat pada tali-tali tersebut.
Sistem rawai sesuai di kawasan laut yang
lebih dalam. Ukuran raga yang disyorkan oleh LKIM ialah 2 x1 meter (lebarXtinggi)
yang diperbuat daripada Netlon HDPE. Raga dilabuhkan di dalam air secara
terapung dan benih-benih rumpai laut akan dimasukkan ke dalam raga. Kaedah ini
memerlukan kos yang tinggi tetapi mempunyai banyak kebaikan. Sistem ini boleh
menghalang ikan dan penyu daripada memakan benih serta mengurangkan tenaga
kerja.
Pusingan Penternakan
Penternakan
rumpai laut dijalankan mengikut pusingan Satu pusingan penternakan mengambil
beberapa hari dan bolehlan diumpanakan sebagai satu musim dalam penanaman
padi.Spesies rumpai laut diternak oleh semua penternak ialah Kappaphyeseus alverazi.
Majoriti
penternak (53%) mengamalkan 36-45 hari sepusingan manakala 37% lagi mengamalkan
56-60 hari sepusingan.
Bilangan hari sepusingan mempengaruhi
bilangan pusingan pengeluaran setahun. Kebanyakan penternak (87%) mengamalkan
1-5 pusingan setahun manakala selebihnya (13%) mengamalkan 6-10 pusingan
setahun. Tugas menyediakan anak benih untuk ditanam mengambil masa 4-5 hari,
menuai 2 hari, menjemur 3 hari dan tempoh pertumbuhan rumpai laut bergantung
kepada tempoh hari selebihnya dalam satu pusingan. Oleh itu, bagi pusingan 60
hari, tempoh pertumbuhan ialah 50 hari manakala pusingan 45 hari, tempoh
pertumbuhan ialah 35 hari.
Memulakan Usaha Penternakan dan Kos Terlibat
Beberapa
perkara diperlukan untuk memulakan usaha penternakan. Selain anak benih, tali
dan botol polyethylene terephthalate (PET), harta tetap seperti bot atau
sampan, pelantar menjemur, stor dan kayu pancang diperlukan.
Kos terlibat dalam usaha penternakan
ialah kos berubah dan kos overhed. Kos berubah ialah anak benih, tali nilon dan
tali rafia, botol PET (bahan sisa industri minuman) dalam saiz 1,500ml atau
500ml dan buruh pengeluaran yang terdiri daripada buruh keluarga atau buruh
komersial. Kos overhed pula ialah susut nilai sampan sama ada berenjin atau
tidak, pelantar menjemur, stor dan kayu pancang.
Keperluan seperti bot atau sampan
dimiliki oleh penternak dengan cara membeli sendiri, bantuan daripada JPM Sabah
atau disewa. Pelantar penjemuran memerlukan kos yang tinggi untuk dibina
(RM40,000) seunit, biasanya disediakan oleh JPM Sabah dan digunakan sama oleh
7-10 orang penternak.
Pengeluaran Rumpai Laut
Pengeluaran
hasil rumpai laut bergantung kepada keluasan ternak dan seterusnya bergantung
kepada bilangan rawai. Purata rawai seekar ialah tujuh talian. Kebanyakan
penternak menternak 14 rawai. Bilangan rawai paling rendah diternak ialah 9
rawai, manakala yang paling tinggi ialah 35 rawai.
Terdapat perbezaan ketara antara penternak
dalam kuantiti pengeluaran hasil kering rumpai laut bagi satu rawai. Hasil
kering minimum dapat dikeluarkan ialah 43 kg/rawai/pusingan manakala hasil
kering maksimum ialah 214 kg/rawai/pusingan. Kebanyakan penternak dapat
mengeluarkan 80 kg/rawai/pusingan.
Terdapat lima jenis tempoh pusingan yang
diamalkan oleh penternak iaitu 3,4,5,6,dan 7 pusingan setahun. Terdapat juga
variasi bilangan hari dalam tiap-tiap pusingan iaitu 30, 45, dan 60 hari. Hasil
rumpai laut basah apabila dikeringkan akan memberikan pulangan anggaran 10%
daripada berat basah.
Perbezaan hasil antara penternak
seharusnya dipengaruhi oleh keluasan kawasan ternakan, bilangan rawai
direntang, bilangan pusingan setahun dan bilangan hari pusingan. Semua
penternak tidak menggunakan baja dan ubat-ubatan untuk menentukan kesuburan dan
mengawal serangan penyakit. Oleh itu kesuburan pertumbuhan adalah secara semula
jadi.
